حقیقت سانسور کتاب «تن‌تن در کنگو»
از محبوبیت تا ممنوعیت؛ چرا این جلد از مجموعه حذف شد؟
مجموعه کمیک‌های ماجراجویانهٔ «تن‌تن و میلو» به قلم ژرژ رِمی، مشهور به هرژه (Hergé)، یکی از ماندگارترین آثار ادبیات مصور قرن بیستم است. این مجموعه شامل ۲۴ داستان است، اما امروز اغلب به‌صورت ۲۳ جلدی منتشر می‌شود. دلیل آن حذف یکی از بحث‌برانگیزترین جلدهای این مجموعه است: «تن‌تن در کنگو» (Tintin au Congo).
در این مقاله، به‌طور جامع بررسی می‌کنیم که چرا این کتاب از فهرست رسمی کنار گذاشته شد، چه نقدهایی به آن وارد است، واکنش جهانی چه بود، و حتی خود هرژه درباره‌اش چه گفت.
مروری بر داستان «تن‌تن در کنگو»
داستان «تن‌تن در کنگو» دومین ماجرای رسمی تن‌تن است که در سال ۱۹۳۰ منتشر شد. در این کتاب، تن‌تن و سگ وفادارش میلو، به‌عنوان خبرنگار، به کنگوی آن زمان (مستعمرهٔ بلژیک) سفر می‌کنند. کتاب پر از ماجراجویی، درگیری با حیوانات وحشی، قاچاقچیان و تعامل با مردم بومی آفریقاست.
اما آنچه بعدها مورد توجه منتقدان و فعالان اجتماعی قرار گرفت، نه داستان ماجراجویانهٔ آن، بلکه نگاه تحقیرآمیز، نژادپرستانه و استعمارگرایانهٔ کتاب بود.
دلایل اصلی سانسور و حذف این کتاب
۱. نژادپرستی ساختاری در روایت
شخصیت‌های سیاه‌پوست در این کتاب، بسیار ابتدایی، ساده‌لوح و مطیع به تصویر کشیده شده‌اند. آن‌ها اغلب از تن‌تن به‌عنوان "آقا" یاد می‌کنند و در برابر او کرنش می‌کنند. این تصویرسازی، بازتابی از نگرش نژادپرستانه اروپایی‌ها به مردم آفریقا در اوایل قرن بیستم است.
۲. تمجید از استعمار
کتاب نشان می‌دهد که حضور تن‌تن (نمایندهٔ تمدن اروپایی) نظم و آگاهی را به مردمی می‌آورد که «ناتوان» از ادارهٔ امور خود هستند. حتی در نسخهٔ اولیه، تن‌تن در یک مدرسه در کنگو برای دانش‌آموزان درس «تمدن بلژیکی» می‌دهد؛ صحنه‌ای که به‌وضوح تمجیدی آشکار از استعمار است.
۳. خشونت بی‌دلیل علیه حیوانات
در این کتاب، تن‌تن حیوانات مختلفی را شکار، شلیک و حتی منفجر می‌کند. یکی از صحنه‌های بحث‌برانگیز، جایی است که او یک کرگدن را با دینامیت می‌ترکاند. این بخش‌ها باعث اعتراض شدید فعالان محیط‌زیست شد.
واکنش جهانی و حذف رسمی کتاب
در ابتدا، «تن‌تن در کنگو» با استقبال زیادی در بلژیک مواجه شد، اما با گذشت زمان و رشد آگاهی اجتماعی، انتقادها علیه آن افزایش یافت. از دههٔ ۱۹۶۰ به بعد، به‌ویژه با موج جنبش‌های ضدنژادپرستی و ضد استعماری در اروپا و آمریکا، فشارهای جهانی برای حذف این اثر شدت گرفت.
- در بریتانیا، برخی کتابخانه‌ها این کتاب را به بخش بزرگسالان منتقل کردند و همراه با هشدار محتوایی عرضه شد.
- در ایالات متحده، برخی ایالت‌ها فروش عمومی آن را ممنوع یا مشروط کردند.
- در آفریقا، کتاب به‌عنوان توهینی مستقیم به سیاه‌پوستان شناخته شد و در برخی کشورها اجازهٔ توزیع نیافت.
نتیجه این واکنش‌ها، حذف رسمی کتاب از مجموعهٔ ۲۴ جلدی تن‌تن بود. ناشر رسمی آثار تن‌تن یعنی Moulinsart اعلام کرد که دیگر «تن‌تن در کنگو» را بخشی از لیست رسمی نمی‌داند. از آن زمان، تنها ۲۳ جلد رسمی در مجموعه باقی مانده است و این کتاب فقط در نسخه‌های خاص، آرشیوی یا کلکسیونی منتشر می‌شود.
نظر هرژه دربارهٔ این کتاب
هرژه سال‌ها بعد در مصاحبه‌ای گفت:
«من در آن زمان، از آفریقا هیچ نمی‌دانستم. فقط همان چیزی را می‌دانستم که از اطرافم شنیده بودم.»
او تأکید کرد که داستان را در فضای فرهنگی بلژیک استعمارگر نوشته و خود نیز بعدها نسبت به آن دیدگاه تغییر کرده است. هرژه در سال ۱۹۴۶ نسخه‌ای رنگی از این داستان منتشر کرد و برخی از صحنه‌های تند آن را تعدیل کرد، اما ساختار کلی داستان حفظ شد.
آیا نسخه‌ای از «تن‌تن در کنگو» هنوز موجود است؟
بله! اگرچه این جلد به‌صورت عمومی چاپ نمی‌شود، اما نسخه‌های خاص و کلکسیونی آن هنوز تولید می‌شود. یکی از آن‌ها، نسخهٔ لیتـوگرافی رنگی‌شدهٔ تن‌تن در کنگو است که توسط Moulinsart در سال ۲۰۱۹ منتشر شد:
- شامل ۱۱۰ لیتوگراف رنگی‌شده از طراحی‌های سیاه‌و‌سفید اصلی هرژه (1930–1931)
- نسخهٔ شماره‌دار و محدود به فقط ۳۰۰۰ عدد
- مناسب برای کلکسیونرهای حرفه‌ای و عاشقان تن‌تن
برای مشاهده و خرید این مجموعه نایاب به لینک زیر مراجعه کنید:
جمع‌بندی
«تن‌تن در کنگو» یکی از جنجالی‌ترین آثار تاریخ کمیک است. کتابی که روزی سرگرم‌کننده و بی‌ضرر به‌نظر می‌رسید، امروز با معیارهای انسانی، حقوق بشر و اخلاق فرهنگی ناسازگار تلقی می‌شود. این اثر، بیش از آن‌که یک کتاب مصور باشد، نمادی است از برخورد تمدن‌ها، تغییر ارزش‌ها و مسئولیت تاریخی هنرمندان.
